Ημέρα ενότητας, ευθύνης, συνείδησης και μνήμης σήμερα, και η ιδέα του Στάθη
Παναγούλη για την επανέκδοση των κειμένων που έγραψε από τη φυλακή ο
Αλέκος Παναγούλης - ποιημάτων κυρίως αλλά και πεζών – μας προσφέρει αυτά
τα κείμενα που είναι κάτι παραπάνω, από λογοτεχνικό είδος.

Είναι κάτι παραπάνω από πολιτική υποθήκη.

Είναι κάτι παραπάνω από ανατομία μιας εποχής…

Είναι κατάθεση Ψυχής.

Μιας αδούλωτης Ψυχής, μέσα σε μια εποχή Τυραννίας.

Είναι η βίωση της Ελευθερίας μέσα στο μοναδικό χώρο που μπορούσε να
υπάρξει τότε: Μέσα στο κελί ενός μελλοθάνατου Τυραννοκτόνου.

Ο Αλέκος Παναγούλης, αληθινός αγωνιστής. Αληθινός δημοκράτης. Κι αληθινά
ελεύθερος άνθρωπος.

Πολλές φορές κατά την εξάχρονη δραματική «Οδύσσειά» του, από φυλακή σε
φυλακή και από απεργία πείνας σε απεργία πείνας, από το Μπογιάτη στο ΚΕΣΑ,
πίστεψε πολλές φορές, ότι ήλθε το τέλος του.

Κι ενώ άλλες φορές το προκαλούσε και το προσκαλούσε, άλλες φορές
προσπαθούσε να κρατηθεί στη ζωή.

Κι αυτά τα σκαμπανεβάσματα - από τη βεβαιότητα και την ηρεμία του θανάτου
που ένιωθε να μην αργεί, στην Ελπίδα της Σωτηρίας και στην Πίστη ότι ο Θάνατός
του δεν θα πήγαινε χαμένος - καταγράφονται βήμα-βήμα.

Άλλοτε με συγκλονιστικό πάθος κι άλλοτε με εξ ίσου συγκλονιστική πραότητα.

Κι απ’ αυτή την καταγραφή των βαθύτερων συναισθημάτων, όπως αναβλύζουν
από τα άδυτα μιας βασανισμένης ψυχής, αρχίζουν να γίνονται λογοτεχνία,
ποίηση αληθινή.

Ποίηση, δηλαδή κράμα λόγου και ρυθμού, ισορροπία αισθήματος και ειρμού,
απελευθέρωση ψυχής και λύτρωση πάθους, μήνυμα και κραυγή μαζί με
αισθητική αρμονία, που δεν δεσμεύει την έκφραση. Την απελευθερώνει.

Δεν υποτάσσει το λόγο, τον πυρώνει.

Δεν τιθασεύει το αίσθημα, το φορτίζει, το ημερεύει και το εξανθρωπίζει.

«Θέλω να προσευχηθώ», γράφει,

«Με την ίδια δύναμη που θέλω να βλασφημήσω.

Θέλω να τιμωρήσω

Με την ίδια δύναμη που θέλω να συγχωρήσω

Θέλω να προσφέρω

Με την ίδια δύναμη που ήθελα στο ξεκίνημα

Θέλω να νικήσω

Αφού δεν μπορώ να νικηθώ».

Κι αυτοί οι στίχοι συμπυκνώνουν το μήνυμα:

Του φυλακισμένου που δεν μπορεί να νικηθεί. Και γι’ αυτό θέλει να νικήσει.

Θεωρεί «δεδομένο» το ότι δεν θα νικηθεί. Και «ζητούμενο» να νικήσει.

Κι όταν η σκέψη του βασανίζεται με αμφιβολία, γεννιέται η απόγνωση.

Όπως τότε τον Ιούνιο του 1973, όταν έμαθε για τη σύλληψη μελών μιας
αντιστασιακής οργάνωσης, από το αποτυχημένο Κίνημα στο Πολεμικό Ναυτικό.

Μόνος του όμως δίνει κουράγιο στον εαυτό του:

«Κάθε σπίθα

υπόσχεση φωτιάς

Κι είναι χιλιάδες σπίθες

κάποια απ’ αυτές

θ’ ανάψει φωτιά»

Υπάρχουν βέβαια κι οι δύσκολες στιγμές του παραμιλητού στην απομόνωση,
όπως εξηγεί ο ίδιος:

«Ψυχή φυλακισμένο στο κορμί

Κορμί φυλακισμένο στη Ζωή,

Ζωή φυλακισμένη μεσ’ το Χρόνο.

Πνεύμα που απ’ όποια φυλακή κι αν βγει,

Σε φυλακή πάλι θα πέσει.

Κι είναι μονάχα το κορμί που αγάπησε τη φυλακή του.

Πώς να μην έλθει ο θάνατος λοιπόν;»

Απλές έννοιες: κορμί, ψυχή, πνεύμα, ζωή, φυλακή.

Η φυλακή παντού. Κι ο θάνατος λύτρωση.

Γιατί ο θάνατος είναι – μέσα στην απόγνωση – η μόνη Ελευθερία.

Κι όμως! Το πιο συγκλονιστικό, δεν είναι αυτό το ταξίδι μέσα στην Απόγνωση.

Αλλά ότι κάθε φορά ανασηκώνεται βρίσκοντας στα βάσανά του Νόημα και Ελπίδα.

Βρίσκει Νόημα, όπως όταν γράφει:

«Αν για να ζήσεις Λευτεριά

τροφή τις σάρκες μας ζητάς,

και για να πίνεις

αίμα και δάκρυα δικά μας θέλεις,

θα σου τα δώσουμε.

Πρέπει να ζήσεις».

Αλλά βρίσκει και Ελπίδα, όπως όταν προβλέπει:

«Σκλάβοι και τύραννοι

Το ίδιο φταίνε

Που αργεί η Ανάσταση

Της Λευτεριάς

Σκλάβοι και Τύραννοι

μαζί θα κλαίτε,

σαν έλθει η ώρα

της Λευτεριάς».

Αντλεί κουράγιο και νόημα ψάχνοντας βαθιά μέσα του τη δύναμη να
προσευχηθεί: στον Προμηθέα:

«Προμηθέα, μόνο σε σένα προσεύχομαι

Συ θα μπορέσεις να νιώσεις

Της αδούλωτης ψυχής τον πόνο…

….

Προμηθέα,

Μόνο σε σένα προσεύχομαι

Στη σκιά μ’ αλυσίδες δεμένος

Κι αγωνίζομαι να βρω το φώς»

Και μετά την προσευχή, η ηρεμία, η γαλήνη ψυχής, η αισιοδοξία και το
πιο φοβερό απ’ όλα:

Η παρακαταθήκη για τους επόμενους.

Και η συγχώρεση για όσους έμειναν αδρανείς στο κάλεσμα του αγώνα:

«Καλή η Λογική κ’ η Σωφροσύνη

Όταν όμως, υπάρχει η Λευτεριά,

Οι τυραννίες γκρεμίζονται μ’ Αγώνες

της Λευτεριάς το παραμύθι μ’ αίμα γράφεται.

Αδέλφια που θα ζήσετε μετά από μας

Μη καταριέστε τους δειλούς

Που δίστασαν να μπούνε στον Αγώνα

Λυπηθείτε τους και συνεχίστε το δρόμο μας»

Κι είναι η στιγμή που η συνείδηση δε φεύγει μόνο στο μέλλον, αλλά γυρίζει και
στο παρελθόν. Δεν απευθύνεται μόνο στ’ «αδέλφια» που θα έλθουν. Αλλά και σε
αυτά που έπεσαν σε παλαιότερους αγώνες. Στους νεκρούς του ’40.

«…Της Λευτεριάς τη δάδα

Θέλουν να δουν σβηστή

Σκοτάδι και Ελλάδα

Ποτέ δεν ζουν μαζί.

Της Λευτεριάς Αγώνες

Λοιπόν σας προσκαλούν

Ξανά στους προμαχώνες

Οι σάλπιγγες ηχούν.

Της Λευτεριάς ο Ύμνος

Και μας θα οδηγεί

Του Έλληνα ο όρκος

Και πάλι αντηχεί»

Μέσα στο μυαλό του Αλέκου Παναγούλη, ωριμάζει ένα Ρήγας Βελενστινλής,

με ένα σύγχρονο παιάνα, ένα σύγχρονο Θούριο, που αναβρύζει το τριπλό
μήνυμα:

Ελλάδα – Ελευθερία - Ελπίδα.

Και κάπου εκεί ολοκληρώνεται ο αέναος κύκλος του Αλέκου: από την αγωνία
στην απελπισία κι από εκεί στην απόγνωση, κι από κει στην ανάταση, στην
προσευχή, στο νόημα, στην ηρεμία που μετατρέπεται σε λύπηση για τους δειλούς,
κι από κει στο προσκλητήριο στους αγέννητους και τους νεκρούς.
Και στην Ελπίδα.

Ο Αλέκος Παναγούλης πρόλαβε να δει τη λύτρωση.

Πρόλαβε να γευτεί τη δικαίωση.

Πρόλαβε να μη δει τον ευτελισμό των μηνυμάτων Ελευθερίας που ο ίδιος
τόσο πίστεψε.

Πρόλαβε να μη δει την αγάπη για το λαό να μετατρέπεται σε λαϊκισμό και την
Δημοκρατία να υποτάσσεται σε προτάγματα κομματικών σκοπιμοτήτων.

Έφυγε από τη ζωή, στο τραγικό ατύχημα της Πρωτομαγιάς του 1975.

Το παράδειγμά του, ο Λόγος του από τη φυλακή, είναι παρακαταθήκες γεμάτες
Ελευθερία και Ελλάδα. Και φάροι Ελπίδας.

Αληθινά πολύτιμα μηνύματα σε μια σημερινή γενιά Ελλήνων,

που έχει ανάγκη και Λόγο Ελευθερίας

και Παρακαταθήκες Ελληνικού ήθους

και Ελπίδα.

Και μάλιστα όλα αυτά γραμμένα με αίμα.

Όπως τα ποιήματα του στη φυλακή.

Σας ευχαριστώ.